Alzheimer hastaları geceleri uykuya dalmakta ve deliksiz iyi bir uyku çekmekte zorlanırlar, ancak buna karşın gün içinde ise aşırı uyurlar. Peki Alzheimer uykuyu neden ve nasıl etkiliyor? Çözüm yolları neler olabilir? Dr. Sinan Akkurt, alzheimer hastalarında uyku problemi ve çözüm yollarını anlattı.
Yaşlanmaya bağlı olarak uyku düzeninin değişmesi ve uykuya dalmada güçlük çekmek oldukça yaygın bir durum. Ancak Alzheimer hastalarının uyku problemi bu durumdan daha karmaşık. Alzheimer ve uyku arasındaki ilişki çift taraflı. Bir taraftan Alzheimer hastalığı, uyku sorunlarına yol açabilen bir bunama şekli. Öte taraftan uyku sorunları da bir kişinin Alzheimer olmasına zemin hazırlayabilen bir durum. Nitekim uyku bozuklukları Alzheimer hastalarında bilişsel gerilemeden önce meydana çıkabiliyor.
Alzheimer ve uyku sorunları arasındaki ilişkinin temeli, beyinde tipik sirkadiyen ritmi bozan hücresel değişikliklere dayanıyor. Uyku sorunları ayrıca melatonin üretimindeki değişikliklere ve beyinde beta-amiloid ve tau proteinlerinin birikmesine bağlı olarak da ortaya çıkabiliyor. Alzheimer hastaları için uyku sorunlarının üstesinden gelmek zor olsa da hasta yakınlarının Alzheimer’lı bireyin daha iyi uyumasına yardımcı olmak için atabileceği çeşitli adımlar var. Bir gece uykusu rutini belirlemek ve doktor gözetiminde gerekiyorsa ilaç kullanımı ya da biorezonans metodu gibi destekleyici tedavi metotlarından yararlanmak önde gelen adımlardır.
Öncelikle Alzheimer’da uyku düzenini bozan etkenleri tanıyalım:
Sirkadiyen ritim bozukluğu
Sirkadyen ritm, insan vücudunun günlük fizyolojik ve biyolojik süreçlerindeki döngüyü ifade eder. En temel sirkadiyen ritm unsuru olan uyku – uyanıklık döngüsü, Alzheimer ile birlikte bozulur. Uyku hormonu olan melatonin üretimindeki değişiklikler de buna katkıda bulunur. Suprakiazmatik çekirdek (SCN), beynin “iç vücut saati” olarak hizmet eden bir alanıdır. SCN, insanların ne zaman uyanık, ne zaman uykulu hissettiklerini ayırt etmede en fazla etkisi bulunan ışık algısıyla şekillenir. Işık, sirkadyen ritmin en önemli etkenlerinden biridir. Alzheimer hastalığı olan bireylerin SCN’lerinde hasarlı hücreler yer alabilir. Ve bu hasar, bu alandaki aktiviteyi etkileyerek normal bir uyku – uyanıklık döngüsünü takip etmekte zorluğa yol açar.
Beta-amiloid plakları
Alzheimer hastalarında uyku değişiklikleri ilgili olabilecek bir diğer etmen beta-amiloid adı verilen bir proteindir. Beta-amiloid, beyin hücreleri veya nöronlar arasındaki sıvıda birikebilen atık bir bileşendir. Bu proteindeki artışların bozulmuş beyin fonksiyonuyla ilişkisi olduğu bilinmektedir. Alzheimer hastalarında beta-amiloid birbirine yapışır ve beyin hücreleri arasındaki iletişimi olumsuz yönde etkileyen amiloid plaklarına neden olur.
Artan tau proteini seviyesi
Tanu, nöronal hücreler arasındaki sağlıklı sinyalleşmeyi düzenlemeye yardımcı olan bir beyin proteinidir. Alzheimer hastalığı olan kişilerin beyinlerinde yumaklar halinde tau proteinine rastlanmaktadır ki bu da sinir hücrelerinde hasar olduğunu gösterir. Bir gecelik uyku yoksunluğu tau seviyesini yüzde 50 oranında artırabilir. Tam tersi yüksek kaliteli uyku ise, bireyin fazla beyin proteinlerini temizlemesine yardımcı olur.
İlaç kullanımı
Alzheimer tedavisi için kullanılan antipsikotikler, antidepresanlar, antihistaminikler ve uyku hapları da uyku düzenini olumsuz etkileyebilmektedir.
Alzheimer hastaları daha mı çok uyuyor?
Alzheimer ve diğer bunama türleri olan kişiler genellikle uzun süre uyurlar ve gün içinde uyumaları gerekebilir. Alzheimer ilerledikçe, beyinde artan miktarda hasara neden olur ve birey zayıflar. Kişi, iletişim kurmak, yemek yemek veya çevrelerindeki dünyayı anlamlandırmaya çalışmak gibi günlük görevlerden sonra bitkin hissedebilir. Semptomlar kötüleştikçe insanlar gün içinde daha fazla uyuyabilir.
Alzheimer hastalarının uyku düzenini korumaya yardımcı öneriler:
- Öncelikle mümkün olduğunca pes etmeden her gün aynı yatış ve kalkış saatini korumaya çalışmalıyız. Bu rutine örneğin uyumadan önce ılık duş almak ya da süt içmek gibi Alzheimer hastasının günün saatini tanımasına yardımcı olabilecek rutinler ekleyebiliriz.
- Alzheimer hastalarının sırt üstü veya yüz üstü yatmak yerine yan yatarak uyuması denenebilir.
- Uyku apnesi, huzursuz bacak sendromu gibi farklı hastalıklarının olup olmadığı araştırılmalı ve varsa tedaviye yönelinmelidir.
- Gece ile gündüzü ayırt etmelerini sağlamak için Alzheimer hastalarının görüş açısına bir saat konulabilir.
- Alzheimer hastasının gece uykusu bölünüp yatağından kalktığında onunla konuşulmalı ve neden kalktığı anlaşılmaya çalışılmalıdır. Ardından hastayı rahat ettirmek için ışık söndürülmeli ve uykuya geri dönmesi teşvik edilmelidir.
- Rahatlatıcı müziklerden yararlanılabilir. Ayrıca Alzheimer hastalarının gece boyunca yataklarından çıktıklarında sinyal veren kablosuz pedler bulunur, bunlardan da yararlanılabilir.
- Tüm bunlara ek olarak biorezonans tedavi metodundan destek alınabilir.