Hayata tutunmaya çalışan birçok hasta sağlığına kavuşabilmek için kendi dokularıyla uyumlu olan kök hücre nakli bekliyor.
Kök hücreler, vücuttaki tüm organ ve dokuların yapısını oluşturan bir grup hücreyi tanımlıyor. Bu hücreler hasarlı organ ve dokuların yenilenmesinde kritik bir görev üstleniyor. Kemiklerin içindeki süngerimsi bir doku olan kemik iliği, kök hücre bakımından en zengin bölgelerden biri. Bu nedenle kemik iliği ve kök hücre nakli sürekli birbirine karıştırılıyor. Fakat kök hücreler sadece kemik iliğinde bulunmuyor. Bu hücreler sağlıklı bir vericinin dolaşan kanından elde edilirse “çevre kanı kök hücre nakli” olarak adlandırılıyor. Yeni doğan bebeğin göbek kordonundan kök hücre alınırsa “kordon kanı kök hücre nakli” olarak isimlendiriliyor. Kök hücreler birçok hastalığın tedavisinde önemli bir rol oynuyor. Ancak kök hücre bağışında bulunan kişilerin az olması, umudunu kök hücre nakline bağlayan hastalar için oldukça büyük bir dezavantaj. Hayatı kök hücre nakline bağlı olan binlerce kişi gönüllü donörlerin sayısının artmasını bekliyor. Peki kimler donör olabilir? Kök hücre bağışı nasıl yapılır? Detaylara birlikte bakalım.
Kök hücre bağışı nereye yapılır?
Sağlık Bakanlığı, Türkiye Kök Hücre Koordinasyon Merkezi’yle (TÜRKÖK) gönüllü donörler ve kök hücre nakli bekleyen hastaları buluşturuyor. TÜRKÖK’e kök hücre bağışı yapmak isteyenler ülke çapındaki Kızılay Merkezlerine başvuruda bulunabilir. TÜRKÖK’e donör olmak, bilinenin aksine anestezi gerektiren bir operasyona evet demek anlamı taşımıyor. Ameliyat gerektiren bir işlem olmadığı için sağlıklı bireyler hiçbir sıkıntı yaşamadan kök hücre örneği verebiliyor. Kök hücre naklinde alıcı ve verici arasındaki uyumu tespit etmek için doku antijenleri inceleniyor. Bu nedenle uygun bir bağışçı bulabilmek için milyonlarca örneğin incelenmesi gerekiyor. Dolayısıyla TÜRKÖK, kök hücre bağışı yapmak isteyen çok sayıda gönüllü bireye ihtiyaç duyuyor.
Hangi yöntemler kullanılıyor, en fazla tercih edilen yöntem nedir?
Kök hücreler hem kandan hem de doğrudan kemik iliğinden toplanabiliyor. Hangi yöntemin uygulanacağına gönüllü karar verebiliyor. En çok tercih edilen yöntem periferik, yani damarlardan kök hücre toplama yöntemidir. Periferik yöntemde gönüllünün hastaneye yatması ya da anestezi alması gerekmiyor. Bu yöntem tercih edilirse gönüllü kişi aşılanıyor ve damar yolu açılarak kök hücreler toplanıyor. Kemik iliği yönteminde ise aşılamaya ihtiyaç duyulmuyor. Tek seferde çok sayıda kök hücre toplanabiliyor. Fakat bu yöntem günümüzde çok sık tercih edilmiyor. Unutmadan, kök hücrelerin devamlı kendini yenilediğini belirtelim. Kök hücre bağışı yapan gönüllülerin kısa bir süre sonra kök hücreleri eski sayısına ulaşıyor.
Kök hücre bağışı nasıl yapılır? Ağrılı bir süreç midir?
Kök hücre bağışı yapmaya karar veren kişilere işlem sırasında koldan bir aşı yapılıyor. Bu aşı ile kemik iliğinde bulunan kök hücrelerin kan dolaşımına geçmesi sağlanıyor. Aşılamanın dördüncü gününde gönüllülere kan testi yapılarak, kandaki kök hücre düzeyi belirleniyor. Fakat bu prosedür uygulanmadan önce bireylerin kol damarlarında uygunluk değerlendirmesi yapılıyor. Gönüllünün kol damar yapısı uygunsa, kol damarına iğne ile girilerek kök hücre toplama işlemi gerçekleştiriliyor. Bu sırada kişiler bir aferez cihazına dört saat boyunca bağlı kalıyor. Damar yapısı uygun değilse boyun damarına lokal anestezi altında bir katater takılıyor. Katater takılma gereksinimi kadınlarda %25, erkeklerde ise %5 oranında. Damar yolu açıldıktan sonra kök hücreler bir torbaya aktarılıyor. Bu uygulama sürecinde çoğunlukla hiçbir sağlık sorunu meydana gelmiyor. Kök hücre bağışı yapıldığı gün dışında bireyler hemen normal hayatlarına dönebiliyor.