Sıfır atık kavramını hiç duydunuz mu? Ülkemizde de bir politika olarak benimsenen sıfır atık hareketi son 1,5 yıldır bazı hijyen endişeleri nedeniyle biraz sekteye uğrasa da hepimizin bir ucundan tutarak bu harekete destek vermesi gerekiyor.
Dünyadaki başta plastik olmak üzere tek kullanımlık ürünlerin artışına bir tepki olarak doğan sıfır atık akımının öncülerinden biri kitabı Türkçe’ye Sıfır Atık Ev olarak çevrilmiş olan Bea Johnson. Mutfak çöpünden banyosuna evinin her alanında adımlar atarak yılda sadece 1 kavanoz çöp çıkarır hale gelen Johnson harika bir rol model. Ancak şöyle bir kendi evinize bakıp da her gün çıkan en azından bir poşet çöpe bakınca lütfen moraliniz bozulmasın. “Sıfır atık mı demeli az atık mı?” tartışmaları yapılırken sizin de ilk olarak dikkat etmeniz gereken, şimdi neler yapıyorsunuz ve neleri değiştirebilirsiniz, buna odaklanmak. Atığınızı sıfırlayamasanız bile azaltma yönünde adımlar atmak. İleriki haftalarda daha detaylı olarak neler yapabileceğinize mutlaka değineceğim ama bugün amacım sizi öncelikle sıfır atık akımıyla daha bir yakınlaştırmak.
Bugün evimizde vazgeçilmez olarak gördüğümüz kâğıt havlu, poşet çay, plastik poşetler ya da streç film aslında son yüzyılda hayatımıza giren ürünler. Bu ürünlerin hepsinin olmadığı veya ikame edildiği bir zaman vardı. Bunu aklınızda tutarsanız kullandığınız tek kullanımlık ürünlerden hangilerini bırakmak sizin için mümkün? Mesela mutfakta kâğıt havlu yerine mutfak bezi/havlusu kullanabilirsiniz, poşet çay yerine çayı yaprağıyla demleyebilir, tek kişi içecekse süzgeci olan bir kupa ya da mandallı bir bardak içi süzgeç kullanabilirsiniz. Buzdolabı poşetleri yerine yıkanıp tekrar kullanılabilen silikon poşetler ve streç film yerine saklama kabı, eğer bir kâseyi kapamak istiyorsanız bir tabak ya da balmumu ile kaplanmış kumaşlar kullanmak da mümkün. Dediğim gibi evde kullanabileceğimiz ürün alternatifleri oldukça fazla ve bunlar daha üzerine bile düşünmeden ilk olarak aklıma gelenler. Bugün sizden isteğim bu yazıyı okuduktan sonra evdeki çöp kutusu(ları)na bakmanız ve en çok gözünüze çarpan şeyleri kendinize not almanız ki kendinize bir başlangıç yolu seçin.
Peki tek yapabileceğimiz şey atık çıkaran şeyleri tekrar kullanılabilir malzemelerle mi değiştirmek? Kimi zaman “Hayır” demek konusunda elimiz kolumuz bağlı kalabiliyor. O zaman gelin sırayla sıfır atığın 5 adımına ve ‘hayır’ demeye bakalım, ‘hayır’ diyemediğimiz durumlarda ise neler yapabiliriz, görelim.
1. “Hayır” de
Buna başka bir deyişle ‘atık çıkaracak ürünleri reddetmek’ diyebiliriz. Tek kullanımlık ürünler, boşuna baskı aldığımız kağıtlar, tek kullanımlık olmasa bile aslında kullanmayacağımız ya da zaten elimizde olan eşyalar gibi…
2. Azalt
Bazen ‘Hayır’ diyemediğiniz şeyler çıkabilir. Mesela açık ürün alma şansınız yoksa makarna, bakliyat vs gibi birçok gıdanın ambalajı buna örnek olabilir. O zaman da yapabileceğiniz şey birim ambalajı azaltmak. Mesela aldığınız ürünlerin mümkünse daha büyük boyunu tercih etmek, poşet çay yerine yaprak çay alıyorsanız kiloluk almak gibi. Bir de tabii ilk maddede de bahsettiğimiz gibi istek/ihtiyaç ayrımını iyi yapmak ve aslında ihtiyacımız olmadığı halde görüp de hoşumuza giden anlık alışverişleri azaltmak da bu maddede sayılabilir.
3. Yeniden kullan
Azalttık ama yine de elimizde ambalaj kaldı. Mesela aldığınız bir ürünün cam kavanozu, bir ayakkabı kutusu gibi. Bunları da kendiniz ya da çevrenizdekileri için kullanabilir ya da ileri dönüşümle başka bir amaç için kullanılır hale getirebilirsiniz. Kavanozlar ev içinde o kadar çeşitli amaçla kullanılabilir ki. Kalemlik yapmak, içinde başka bir baharat, bakliyat saklamak, buzdolabına yiyecek kaldırmak bunlardan birkaçı. Ayakkabı kutusu demişken, onun da dışı ve içi kaplanarak çok iyi çekmece içi düzenleyici olabilir. Böylece bu malzemelerin atık olması engellenir.
4. Geri dönüştür
Hiçbirini yapamıyor ve o ambalajı elden çıkarmak istiyorsak o zaman yapacağımız şey elimizdeki malzemeyi doğru şekilde ayırmak. Kâğıt, metal, cam gibi ürünleri genelde belediyeler direkt topluyor ya da sokak aralarında kumbaralarda biriktirmenizi öneriyorlar. Bunun dışında giyilemez halde olan kıyafetler için de artık tekstil kumbaraları oluyor ya da bazı markalar bunları zaman zaman topluyor. Pilleri de normal çöpe atmamak gerekiyor. TAP tarafından konan kutuları web sitesinden öğrenerek pilleri onlara ulaştırmalıyız. Atık yağları da lavabodan dökmüyorsunuz değil mi? ALO 181’i arayarak size en yakın toplama noktasını öğrenebilirsiniz. Elektronik atıklar için de birçok kuruluş, anlaşmalı olduğu kargo firmasıyla ücretsiz olarak eskiden pil ya da elektrikle çalışan atıkları kabul ediyor.
5. Kompost yap
Gübreleştirme de diyebiliriz. Evsel atık dediğimiz yemek artıkları, sebze meyve kabukları, ham kağıtlar, kahve posaları, demlenmiş çay yaprakları… Bunların hepsini kendi koşullarınıza göre toprağa dönüştürebilirsiniz. Evde ve bahçede kompost yapmanın farklı yolları var. Buğday Derneği’nin online, ücretsiz olarak edinebileceğiniz Kompost Rehberi’ni bu alanda öneririm.
