1- Göbeklitepe – MÖ 11.000
Şanlıurfa yakınlarındaki Göbeklitepe, bir dini yapı olarak MÖ 11.000’de inşa edildi. Dünyanın bilinen en eski tapınak merkezi olarak kabul gören Göbeklitepe 2018 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alındı. 20 daireden oluşan yapıda 200’den fazla sütun bulunuyor. Sütunlar 6 metre yüksekliğinde ve üzerinde hayvan oymaları, resimler yer alıyor. Sütunların her biri 7 tondan daha ağır.
2- Tell Qaramel – MÖ 11.000-9670
Suriye’de Halep’in 25 km kuzeyindeki TellQaramel, Göbeklitepe ile birlikte tarihin en eski yapısı olarak kabul ediliyor. Ticaret için çok önemli bir konumda olan ve tarıma elverişli bir nehir vadisinde bulunan arkeolojik höyük, etrafında Neolitik döneme ait yerleşim kalıntıları barındırıyor. Daha önce kule olduğu düşünülen bir yapınınparçası olan 5 yuvarlak taş kalıntısı ortaya çıkarıldı.
3- Eriha Kulesi – MÖ 8000
Eriha Filistin Ulusal Yönetimi’nin Batı Şeria bölümünde Ürdün Nehri yanında yer alan bir yerleşim yeridir. 8,5 metre yüksekliğindeki Eriha Kulesi Neolitik dönemde inşa edilmiştir. Göbeklitepe ve Tell Karamel ile birlikte insan eliyle yapılmış en eski binalardan. Ancak kulenin neden yapıldığı ve nasıl kullanıldığı hala bilinmiyor. İşlenmiş taşlardan inşa edilen kulede 22 basamaklı iç merdiven bulunuyor ve yapı koni biçiminde.
4- Çatalhöyük – MÖ 7400
İnsanlık tarihinin en eski yerleşim yeri, Konya yakınlarındaki Çatalhöyük, Neolitik dönemden kalma bir “proto-şehir”. Avcı toplayıcılıktan ve göçebelikten yerleşik düzene ve şehirleşmeye geçişin ilk örneği olan Çatalhöyük’te yaklaşık 8000 kişi yaşıyordu. Evlerin çatılarından aşağıya merdivenle inilen konutlar yassı ve yuvarlatılmıştı. Tarım ve hayvancılık yaparak geçimlerini sağlayan şehir halkı, insanlık tarihinde bir ilkti.
5- Khirokitia (Hirokitya)– MÖ 5800
Akdeniz’deki en eski yerleşim yerlerinden biri, Kıbrıs adasındaki Khirokitia’dır. Bu yerleşim yerinde düz çatılı kerpiç dairesel evler ve evlerin içinde ocak, çanak gibi eşyalar bulunuyor. Antik kentin bir diğer özelliği ise erken organize toplum olarak savunma duvarları inşa etmeleri.UNESCO tarafından 1998 yılında Dünya Mirası olarak ilan edildi. Doğu Akdeniz’in en önemli ve en iyi korunmuş tarih öncesi bölgelerinden biridir.
6- Durankulak – MÖ 5500
Kuzeydoğu Bulgaristan’daki modern şehir Durankulak’ta MÖ 5500’e uzanan kalıntılar bulundu. Paleolitik döneme ait yapıların yanı sıra geç Neolitik yerleşim katmanı da arkeologlar tarafından ortaya çıkarıldı. İlginç olan ise 7500 yaşındaki bir şehir için oldukça az yapının bulunması. Taş yapılar ve binalar, kentin gizemini saklıyor.
7- Perperikon – MÖ 5000
Perperikon, Balkanlardaki en büyük megalit bölgesi. Bulgaristan’ın Kırcaali kasabasının 15 km kuzeyinde kayalık bir tepede yer alıyor. MÖ 5000 yılına kadar uzanan kalıntıların üzerinde çok sayıda uygarlığın izleri bulundu. Bronz ve Erken Demir Çağı örneklerinin yanı sıra Roma dönemi kalıntıları da bulunuyor. Arkeologların asıl ilgisini çeken ise MÖ 1500’e uzanan bir Trakya şehrinin kanıtları. Medokos’un MÖ 424’te kendisini Trakya kralı ilan ettiği yer burası olabilir.
8- Barnenez – MÖ 4500
Fransa’nın Britanny şehrindeki Barnenez, Avrupa’daki en eski yapılardan ve aynı zamanda en büyük melolitik türbe. MÖ 4500’lerden kalma yapıya, birkaç yüzyıl sonra iki mezar odası daha eklenmiş. 75 metre uzunluğunda, 25 metre genişliğinde, 9 metre boyundaki bu devasa yapı yaklaşık 7000 m3 taşla yapılmış, ağırlığı yaklaşık 14.000 ton kadar. Üzerinde armalı gravürler, noktalı balta süslemeleri bulunuyor. Manş Denizi’ne bakan bir tepenin üzerindeki yapı farklı odalardan ve geçitlerden oluşuyor.
Fotoğraf: NewPapillon/Wikimedia
9- Bougon Tümülüsü – MÖ 4700
Tümülüs, taş ve topraktan yapılmış dairesel anıt mezarlardır. Batı Fransa’nın Bougon bölgesinde yer alan Bougon Tümülüsü altı adet tümülüsten oluşan Neolitikbir nekroplodur. Neolitik çağdaki mezar yapıları çevrede yaşayan köylüler yapmıştır. Bougon Tümülüsü insanlar tarafından inşa edilmiş en eski cenaze mimarisi örneği. En büyük yapı 72 metre uzunluğunda.
10- Saint-Michel Tümülüsü – MÖ 4500
Fransa’nın Britanny şehrinde, Carnac’ın doğusunda bulunan Saint-Michel Tümülüsü, beş megalitik mezar höyüğünden oluşmaktadır. 12 metre yüksekliğinde, 125 metre uzunluğunda ve 60 metre genişliğindeki bu yapı, Avrupa kıtasındaki en büyük mezar höyüğüdür.
11- Newgrange kümbeti
İrlanda’nın başkenti Dublin’in 50 Km kuzeyinde Boyne Irmağı’nın yanında bulunan eski bir arkeolojik mağara olan Newgrange, şimdiye kadar keşfedilen en eski binalardan biri. Yaklaşık 5.200 yaşında olduğu tahmin ediliyor ve muhtemelen Taş Devri çiftçileri tarafından yapıldı. Yukarıdakilerle karşılaştırıldığında eski değil ama şimdiye kadar keşfedilmiş en iyi korunmuş olanlardan biri.
Giza ve Maya piramitleri, Çin Seddi gibi muazzam büyüklükteki yapılar tarihin en görkemli yapılarıdır. Öte yandan insanoğlu bina yapmayı öğrendikçe bu kadar büyük inşaatların gerektirdiği becerilere sahip olmayı da öğrendi. Bina yapma işinin gerçekten çok eskiye dayanan bir tarihi var, piramitlerden de öncesine uzanıyor.
Dünyanın en eski yapısının hangisi olduğu ise işte bu tarihin başlangıcını temsil ediyor.
Ama önce bina olarak neyi kastettiğimizi belirlememiz gerekir. Öncelikle bir düzeni ve amacı olmalı. Yapı olduğu anlaşılabilmeli. En az 1,5 metre yüksekliği olmalı, büyük ölçüde tamamlanmış ve çevresinden ayrışan bir yapı özelliği taşımalı.
Dünyadaki ilk neresi yapılmıştır? Bu sorunun net olarak cevaplanamayacağı aşıkar. Sonuçta, eğer onu henüz keşfedememişsek, cevabı bilmiyoruz demektir.
